Zamek Krzyżacki w Świeciu

17977

Zwiedzanie

UWAGA: W związku z prowadzonymi pracami budowlanymi Zamek krzyżacki w Świeciu i teren wokół zamku zostają zamknięte do odwołania.

Przypominamy również, że do 14.08.2023 zostało zamknięte przejście wałem przeciwpowodziowym przy Zamku.
Renowację i odbudowę części elementów zamku umożliwiło dofinansowanie, jakie władze samorządowe Świecia otrzymały ze środków Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Kujawsko-Pomorskiego na lata 2014–2020.

Część gotyckiego korpusu zamkowego, którego budowę w widłach Wisły i Wdy krzyżacy rozpoczęli prawdopodobnie w 1335 roku, stanowi dziś niewątpliwie nie tylko jedną z największych atrakcji turystycznych Świecia, ale i jego wizytówkę. Usytuowanie zamku konwentualnego na sztucznie uformowanym wzniesieniu pozwoliło otoczyć go od północy, południa i wschodu biegiem rzek. Dostępu od strony zachodniej broniła szeroka fosa. Układ przestrzenny zamku świeckiego nie był jednak typowy i wyróżniał się na tle innych zamków konwentualnych, wzniesionych w Prusach od końca XIII w.

Jego wyjątkowość wyrażała się w planie założenia, niespotykanym wcześniej w architekturze krzyżackiej: zamek wysoki posiadał w narożach cztery cylindryczne baszty, wysunięte przed lico murów obwodowych, przystosowane do ich obrony flankowej. Uwagę zwraca również wyjątkowe zwieńczenie wieży głównej, które nie znajduje analogii na terenie państwa krzyżackiego, a którego forma przywodzi na myśl wieże nadreńskiego zamku w Zülpich. Główny korpus zamku ukończony został około 1350 roku, a jego forma nie uległa zmianie w ciągu następnych stu lat.

Pierwsze poważne uszkodzenia bryły zamkowej nastąpiły na skutek działań wojny trzynastoletniej. W 1460 roku, pod osłoną nocy, Krzyżacy przedostali się podstępnie na zamek wysoki, zmuszając polską załogę do wycofania się na przedzamcze. Trwające 11 miesięcy oblężenie zamku wysokiego ostatecznie zmusiło schronionych w wieży głównej Krzyżaków do kapitulacji. Pierwszych napraw obiektów zamkowych dokonano już w 1462 roku, jednak nie przywrócono im pierwotnego wyglądu. Zakres tych prac na przestrzeni niemal 40 lat notuje zachowana w oryginale księga wydatków Miasta Torunia na utrzymanie zamku i miasta Świecia.

Przystosowany do nowych funkcji zamek stał się siedzibą starostów świeckich. Gdy w XVI stuleciu wraz z miastem wrócił on do króla, Jerzego Konopacki przebudował go w duchu renesansu. Od 1579 roku, gdy król odebrał starostwo świeckie rodzinie Konopackich i przekazał je nowemu staroście, zamek nie był już remontowany. Proces zniszczenia warowni dopełnił potop szwedzki. W 1655 roku najeźdźcy ostrzelali warownię od strony Wisły i przedzamcza. Rozpoczął się proces powolnego, lecz konsekwentnego upadku zamku.

Po 1772 roku król pruski Fryderyk II zezwolił na rozbiórkę opuszczonych ruin i wtórne wykorzystanie cegieł do wznoszenia budynków administracji publicznej a także twierdzy grudziądzkiej. Jego następca, Fryderyk Wilhelm IV, w 1843 roku wstrzymał destrukcję zamku i nakazał rozpocząć prace remontowe i rekonstrukcyjne, które prowadzono w latach 1843-1845. W tym czasie wybito wejście u podnóża wieży głównej oraz poprowadzono drewniane schody do poziomu dawnego wejścia. Ponieważ w tym czasie zamek został włączony w system wałów przeciwpowodziowych, na szczycie wieży głównej zainstalowano urządzenie do ostrzegania przeciwpowodziowego.

W 1866 r. odnotowano, że wieża główna pochyliła się w stronę północno-zachodnią o 45 cm. W latach 1877-1878 przeprowadzono wstępne prace zabezpieczające. Skrzydło północne zamku ocalało do 2/3 wysokości, w dobrym stanie zachowała się wspomniana wieża główna, a także przyziemie i część wieży zakrystialnej.

W 1898 roku w Świeciu miał miejsce I zlot IV okręgu Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”, przy zamku wybudowano boisko, a na terenie przedzamcza wzniesiono restaurację „Zamkowa” z salą ćwiczeń gimnastycznych.

W okresie międzywojennym zamek w Świeciu wymagał pilnych prac konserwatorskich. W 1929 roku wyasygnowano 7000 złotych na prace zabezpieczające, przygotowano kosztorys i projekt konserwatorski. Wtedy też przy zamku wybudowano przystań wodną, a obok powstał magazyn i budynki lokalnej firmy meblowej. W tym czasie władze miasta zainteresowane były przekształceniem najbliższych przyległości zamku na tereny rekreacyjne. Zaprojektowano i fragmentarycznie zrealizowano budowę kompleksu sportowego: boiska i parku „Sportowiec” im. marszałka Józefa Piłsudskiego.

W 1931 roku uzyskano 5000 złotych na prace zabezpieczające fundamenty zamku podmywane przez Wdę oraz na wykonanie krat okiennych i drzwiowych, które miały zabezpieczyć wnętrza przed dostępem osób postronnych. Decyzję o wpisaniu zamku do rejestru zabytków podjęto 18 października 1934 r.

Na początku lat pięćdziesiątych naprawiono uszkodzenia powstałe na skutek ostrzału artyleryjskiego prowadzonego w styczniu i lutym 1945 roku. W 1959 i 1969 roku prowadzono badania archeologiczne, dokonano też rekonstrukcji blankowania wieży. Z końcem 1969 roku rozpoczęto przygotowania do podjęcia nowych prac przy budowli. W 1975 roku zakończono remont i restaurację murów zamkowych skrzydła północnego, które miało zostać zaadoptowane na cele muzealne i turystyczne. W 1989 r. zainicjowano kolejne prace zabezpieczające, zniwelowano dziedziniec i naprawiono dach, a w latach 2001-2002 przeprowadzono niezbędny remont wieży i udostępniono ją dla turystów.

Najbardziej charakterystycznym, do dziś budzącym respekt elementem twierdzy jest odchylona o 106 cm od pionu monumentalna wieża, o wysokości 34,75 m. Jej dolną część (do wysokości około 12 m) zdobi romboidalna dekoracja z zendrówki. Na szczególną uwagę zasługuje jej wyjątkowe zwieńczenie w postaci krenelażu z machikułami wspartymi na kamiennych kroksztynach, stanowiące ewenement w krzyżackim budownictwie militarnym i unikat w skali Polski. Szczególnych emocji dostarcza długa wspinaczka krętymi schodami prowadzącymi na szczyt wieży, skąd rozciąga się wspaniały widok na tereny obszarów chronionych NATURA 2000, malowniczą Dolinę Dolnej Wisły oraz miasta Świecie, Chełmno i – jeśli pozwala na to widoczność – Grudziądz. To najwyższa w Polsce wieża odchylona od pionu udostępniona dla ruchu turystycznego.

Warto zwiedzić owiane legendą oraz mgłą tajemnic zamkowe wnętrza. Surowe mury, panująca w nich cisza oraz półmrok rozpalają wyobraźnię i pozwalają poczuć atmosferę minionych wieków. Atrakcyjności tworzącego oryginalną scenerię założenia dopełniają stali mieszkańcy piwnic – nietoperze, ekspozycje historyczno-edukacyjne (m.in. repliki zbroi rycerskich, maszyn oblężniczych, broni białej i palnej), imprezy kulturalne (wernisaże, koncerty, projekcje filmowe, performance, promocje książek, spotkania poetyckie, interdyscyplinarne pokazy mody), sportowe (zawody biegowe, wyścigi rowerowe, rajd enduro), autorskie wystawy czasowe (współczesne malarstwo, rzeźba, grafika, rysunek, performance, fotografia), działania edukacyjno-popularyzatorskie (spacery tematyczne, warsztaty archeologiczne, geodezyjno-archeologiczne, kowalstwa historycznego i artystycznego, astronomiczne, konkursy historyczne, żywe lekcje historii oraz regionalizmu, szkolenia), a także imprezy plenerowe (festiwal muzyczny, inscenizacje historyczne, turnieje rycerskie, popisy kuglarzy itp.

Z roku na rok zamek przyciąga coraz większe rzesze turystów, zainteresowanych łączeniem turystyki kulturowej z rekreacyjną. W związku z tym stale poszerza się oferta kulturalna, edukacyjna i sportowa o zasięgu regionalnym, ogólnokrajowym, a także międzynarodowym. Imprezy sportowe przyciągają do zamku rzesze fanów – zarówno profesjonalistów, jak i amatorów. Coraz liczniej przybywają zainteresowani obserwacją sierpniowego nieba.

Wiernych entuzjastów ma Festiwal Mocnych Brzmień i Noc Grozy, skupiająca sympatyków filmów mrożących krew w żyłach. Wydarzenia artystyczne aktywizują środowiska twórcze, a także zacieśniają kontakty z młodymi odbiorcami zapraszając ich do aktywnego uczestnictwa w kulturze.

Stałych wielbicieli mają również imprezy gastronomiczne, podczas których można spróbować znakomitego jadła i wybornych trunków przygotowanych z naturalnych produktów w oparciu o przekazywane z pokolenia na pokolenie receptury. Prezentowane podczas takich wydarzeń przy smaki kuchni regionalnej i historycznej, serwowane przez Koła Gospodyń Wiejskich oraz zaprzyjaźnioną Restaurację Stylowa cieszą się wielką popularnością.

Korzystając z uroku wypoczynku na zamku, nie można zapomnieć o jego atrakcyjnych przyległościach. Na miłośników aktywnych form wypoczynku czekają kilometry tras pieszych, szlaków rowerowych, wyjątkowo urokliwy szlak wodny. Na “odkrycie” czeka niezwykle malownicze ujście Wdy do Wisły i wiele innych miejsc, które z pewnością warto odwiedzić.